Autor: Eryk Ziędalski
Pierwszy miesiąc roku 2021 niestety nie przyniósł zmiany na lepsze tak w Polsce, jak i na świecie. Na samym początku miesiąca władze chińskie dokonały aresztowań przeszło 50 działaczy na rzecz praw człowieka i demokracji w Hongkongu, zaś 18 stycznia władze rosyjskie dokonały aresztowania opozycjonisty Aleksieja Nawalnego, krótko po jego powrocie do kraju. Oprócz tych dwóch skandalicznych wydarzeń, styczeń dał nam porozumienie dotyczące zasadniczych kwestii umowy o inwestycjach na linii UE-Chiny, do którego można podchodzić z ostrożnym optymizmem.
Aresztowanie opozycjonistów w Hongkongu
6 stycznia władze Chińskie aresztowały 53 działaczy na rzecz praw człowieka i demokracji w Hongkongu[1]. W operacji brało udział 1000 policjantów, którzy wzięli udział w 72 nalotach na lokale[2] w których przebywali działacze. Zatrzymanych oskarża się (w oparciu o nową ustawę o bezpieczeństwie, o której wspominaliśmy w zeszłym roku) o próbę zamachu stanu, do czego miały prowadzić prawybory po stronie opozycji, przed przełożonymi wyborami do legislatury, w których zorganizowaniu pomagali zatrzymani[3]. Niestety pomimo żądań uwolnienia opozycjonistów m.in. ze strony UE, władze w Pekinie zdecydowały się je zignorować[4]. Co gorsza cała sprawa praktycznie przeszła bez echa, przykryta wydarzeniami na amerykańskim Kapitolu tego samego dnia. Pokazuje to, że władze ChRL nie cofną się przed niczym by zniszczyć opozycję demokratyczną w Hongkongu (naruszając warunki na mocy których uzyskały ten region), a ustawa o bezpieczeństwie przyjęta w zeszłym roku będzie pozwalać Pekinowi na spełnianie najgorszych przewidywań. Pozostaje nam solidaryzować się z tymi dzielnymi ludźmi i trzymać kciuki za naciski ze strony społeczności międzynarodowej, które mogłyby przyczynić się do wypuszczenia zatrzymanych.
Aresztowanie i skazanie Nawalnego
Niestety aresztowanie działaczy opozycji w Hongkongu nie było jedynym, jakie miało miejsce w tym miesiącu, gdyż 18 stycznia, krótko po przybyciu do Rosji, został zatrzymany Aleksiej Nawalny[5]. Początkowo miało ono trwać 30 dni, jednakże w wyniku wniosku Federalnej Służby Więziennej, moskiewski sąd zadecydował 2 lutego o zamianie wyroku w zawieszeniu, na karę 3 i pół roku pozbawienia wolności, z czego faktycznie Nawalny będzie musiał odsiedzieć 2 lata i osiem miesięcy[6]. Oczywistym jest, że działania wymiaru sprawiedliwości są motywowane politycznie i mają stanowić swoistą karę za to, że opozycjoniście udało się ujść z życiem po próbie jego otrucia, a także uniemożliwić mu starania o fotel prezydenta w najbliższych wyborach. Z tego powodu warto zastanowić się nad tym jak świat zachodni powinien zareagować na to aresztowanie. Ciekawych propozycji dostarcza Edward Lucas z Center for European Policy Analysis, który w swoim artykule pod tytułem "Court in the Act"[7] postuluje na samym początku nałożenie licznych ograniczeń (np. zakaz wydawania wiz, inwestowania, czy zamknięcie kont bankowych) w stosunku do osób zaangażowanych w prześladowanie rosyjskiego opozycjonisty (zarówno w przeszłości , teraźniejszości oraz przyszłości) oraz ich rodzin. Kolejnym krokiem powinno być zaangażowanie służb wywiadowczych w prześwietlenie wszystkich filmów dokumentujących rosyjską korupcję, wytropienie drogi jaką przeszły "brudne" pieniądze oraz gdzie skończyły. Wtedy należałoby zamrozić aktywa oraz przejąć majątki podejrzanych do czasu udowodnienia przez nich, że pieniądze pochodziły z legalnych źródeł. Na tym jednak nie koniec, gdyż autor postuluje by szykany (w tym nawet środki karne), dotknęły wszystkie osoby związane z tym procederem, dzięki którym takie transakcje mogły zaistnieć (np. bankierzy, księgowi i prawnicy). Ostatnim z postulowanych kroków powinno być wsparcie finansowe dla fundacji Nawalnego oraz "międzynarodowe ubezpieczenie działań w interesie publicznym" (skierowane np.: do dziennikarzy śledczych), dzięki czemu można by odkryć kolejne przypadki korupcji. Postulaty te wydają się sensowne oraz na tyle uniwersalne, iż mogłyby mieć zastosowanie w stosunku do władz chińskich (np.: w związku z wyżej omówionymi aresztowaniami). Pozostaje mieć nadzieję, że świat zachodu wdroży chociaż część z postulowanych tutaj rozwiązań oraz podejmie inne (jak np.: wycofanie się z Nord Stream 2 przez Niemcy), a także liczyć na to, że Aleksiejowi Nawalnemu uda się przetrwać okres pozbawienia wolności i nie dopadnie go "seryjny samobójca".
Porozumienie UE-Chiny
22 stycznia Komisja Europejska opublikowała projekt umowy o inwestycjach pomiędzy Unią Europejską, a Chinami (Comprehensive Agreement on Investment), którego wypracowanie ogłoszono pod koniec grudnia zeszłego roku. Wobec tego warto przyjrzeć się najistotniejszym elementom ogłoszonego projektu, których dosyć szczegółowym omówieniem zajął się Adrian Zwoliński w swoim artykule na stronie Instytutu Boyma[8] (do którego lektury serdecznie zachęcamy). My poprzestaniemy na ogólnej prezentacji najistotniejszych kwestii. Pierwszą z nich jest brak zawarcia w niej mechanizmów umożliwiających rozwiązywanie sporów na linii państwo-inwestor, a więc tym samym pozbawienie inwestorów możliwości ochrony w przypadku bezprawnego wywłaszczenia z inwestycji. Jest to spowodowane odmiennym podejściem obu stron umowy do mechanizmów obecnie wykorzystywanych na świecie. Tym samym jest to solidny argument za kontynuacją prac nad porozumieniem, a nie jego jak najszybszą implementacją. Kolejną istotną kwestią jest regulacja stosunków pracy, projekt wprowadza bowiem m.in. zakaz naruszeń podstawowych zasad pracy celem używania ich jako legalnej przewagi komparatywnej, a także stara się rozwiązać problem pracy przymusowej poprzez wymóg by obie strony ratyfikowały dwie konwencje Międzynarodowej Organizacji Pracy: Forced Labour Convention oraz Abolition of Forced Labour Convention. Jest to niewątpliwie plus proponowanego porozumienia, gdyż przyjęcie obu tych konwencji przez Chiny będzie mogło umożliwić wytworzenie instrumentu wywierania nacisku w obszarze przestrzegania praw człowieka przez ChRL (w szczególności dotyczy to problemu prześladowań mniejszości Ujgurskiej). Kolejnym istotnym zagadnieniem poruszonym w CAI są aspekty technologiczne, a w szczególności ochrona inwestora przed wywłaszczeniem z technologii lub używaniem jej jako nieuczciwej konkurencji. Powinien cieszyć przede wszystkim fakt, że CAI oferuje szerszą ochronę, niż dotychczasowe ustawodawstwo Chińskie, dzięki czemu może ona zostać rozciągnięta na wpływ państwa i wykorzystywane przez państwo środki. Ostatnią z kwestii które omówimy jest podejście do ochrony środowiska, które również zostało poruszone w umowie o inwestycjach. Na jej podstawie sygnatariusze uznają za niewłaściwe, np.: przyciąganie inwestycji poprzez osłabianie lub ograniczanie poziomu ochrony określonemu w krajowym prawie ochrony środowiska, czy też zostaje wprowadzony mechanizm wspierający inwestycje dotyczące towarów i usług w obszarze ochrony środowiska oraz kształtujący współpracę między UE i Chinami wobec inwestycji, które mogą być dotkliwe dla środowiska. Wszystkie te aspekty pozwalają patrzeć na Comprehensive Agreement on Investment z umiarkowanym optymizmem, lecz sama umowa nie powinna nam przesłaniać problemów z przestrzeganiem praw człowieka w Państwie Środka.
Niewątpliwie od pierwszego miesiąca nowego roku można było oczekiwać więcej pozytywnych niż negatywnych wydarzeń, ale powinno nam to przypominać o tym, że walka o wolność i przestrzeganie praw człowieka trwa cały czas, a siły im niechętne będą wykorzystywać każdą metodę i sytuację do ich zwalczania. Pozostaje mieć nadzieję, że spotka się to ze zdecydowaną reakcją wszystkich, którym wspomniane wyżej wartości leżą na sercu.
[1] https://www.bbc.com/news/world-asia-china-55555299
[2] https://www.bbc.com/news/world-asia-china-55555299
[3] https://www.dw.com/en/hong-kong-police-arrest-over-50-pro-democracy-activists-in-crackdown/a-56139138
[4] https://www.dw.com/en/hong-kong-police-arrest-over-50-pro-democracy-activists-in-crackdown/a-56139138
[5] https://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/analizy/2021-01-18/zatrzymanie-nawalnego-po-powrocie-do-rosji
[6] https://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/analizy/2021-02-03/wyrok-na-aleksieja-nawalnego
[7] https://cepa.org/court-in-the-act/?fbclid=IwAR1CSkOI_VwC6v2oRfbk3vDi4V4482hqmZzPXu4qOQ4lcO4ToaarjoAwDCQ
[8] https://instytutboyma.org/pl/umowa-ue-chiny-o-inwestycjach-cai-analiza-pozycji-inwestora-technologii-pracy-i-srodowiska/?fbclid=IwAR1CSkOI_VwC6v2oRfbk3vDi4V4482hqmZzPXu4qOQ4lcO4ToaarjoAwDCQ